Öteki SinemaÜnlü yazar ve yönetmen James Mangold’dan sinemanın en büyük kahramanlarından birinin hikâyesinin son kısmı beyazperdede. Oscar adaylığı bulunan aktör Harrison Ford, Indiana Jones ve Kader Kadranı’nda, ikonik zeki arkeolog rolünü son bir kez daha canlandırarak, dünyaları dolaştığı nefes kesici bir maceraya atılıyor.
Yıl 1969 ve Indiana Jones işi bırakmaya karar vermiştir. New York’taki Hunter College’da on yıldan fazla bir süredir ders veren saygın arkeoloji profesörü, bugünlerde tek başına yaşadığı mütevazı dairesine çekilmeye hazırlanmaktadır. Arasının açık olduğu vaftiz kızı Helena Shaw’ın (Phoebe Waller-Bridge), babasının yıllar önce Indy’ye emanet ettiği nadir bir eseri, zamandaki çatlakları bulma gücüne sahip olduğu iddia edilen meşhur Arşimet Kadranı’nı aramak için yaptığı sürpriz ziyaretle işler değişir.
Başarılı bir dolandırıcı olan Helena, Kadran’ı çalar ve eseri en yüksek teklifi verene satmak için hızla ülkeden ayrılır. Peşinden gitmekten başka çaresi kalmayan Indy, son bir yolculuk için fötr şapkasının ve deri ceketinin tozunu alır. Bu arada, Indy’nin şimdilerde ABD uzay programında fizikçi olarak çalışan geçmişte bir Nazi olan eski düşmanı Jürgen Voller’in Kadran için dünya tarihinin akışını değiştirebilecek korkunç planı vardır.
Filmde Harrison Ford’un rol arkadaşları olarak Phoebe Waller-Bridge (Fleabag), Antonio Banderas (Acı ve Zafer), Karen Allen (Kutsal Hazine Avcıları), John Rhys-Davies (Kutsal Hazine Avcıları), Shaunette Renee Wilson (Black Panther), Thomas Kretschmann (Das Boot), Toby Jones (Köstebek), Boyd Holbrook (Logan), Olivier Richters (Black Widow), Ethann Isidore (Mortel) ve Mads Mikkelsen (Körkütük) yer alıyor.
James Mangold’un (Asfaltın Kralları, Logan) yönettiği filmin senaryosu Jez Butterworth ve John-Henry Butterworth ile David Koepp ve Mangold tarafından George Lucas ve Philip Kaufman’ın yarattığı karakterlere dayanılarak yazıldı. Kathleen Kennedy, Frank Marshall ve Simon Emanuel filmin yapımcıları, Steven Spielberg ve George Lucas ise uygulayıcı yapımcıları olarak görev yaptı.
Filmin müziklerini 1981 yapımı Kutsal Hazine Avcıları’ndan bu yana her Indy macerasının müziğini yapan John Williams besteledi. Indiana Jones ve Kader Kadranı 30 Haziran 2023’te vizyona giriyor.
Indiana Jones’un şimdiye kadar beyazperdeye aktarılmış en sevilen karakterlerden biri olduğuna hiç şüphe yok. Amerikan Film Enstitüsü maceraperesti tüm zamanların en iyi ikinci film kahramanı olarak seçti. Fakat sadece Bülbülü Öldürmek filmindeki Atticus Finch rolüyle Gregory Peck, onu geçebildi. Yine de Indy’nin, yıpranmış kahverengi fötr şapkalı Harrison Ford olmadan kültürel bilinçte aynı kalıcı güce sahip olacağını düşünmek oldukça zor.
Indy, Steven Spielberg’in 1981 tarihli dönüm noktası Kutsal Hazine Avcıları filminde ilk kez beyazperdede belirdiğinde, karakter ve yıldız oyuncunun mükemmel bir uyum içinde olduğu açıktı. Sert, kaba saba erkekliğiyle Ford inkâr edilemez derecede karizmatikti ama aynı zamanda derinlerde sevimli bir çekiciliğe sahipti. Her fırsatta bilmiş bir gülümseme takınıyor ve görünüşte imkânsız olan kazalardan ustalık, beceriklilik ve tamamen şansın bir kombinasyonuyla kurtuluyordu.
Ford, canlandırdığı tüm unutulmaz karakterler arasında Indiana Jones’a her zaman özel bir yakınlık duymuş ve aktör periyodik olarak yapımcılar Kathleen Kennedy ve Frank Marshall’a rolü son bir kez daha tekrarlama olasılığını sorarmış. Kennedy, “Harrison bu karakteri seyirciler kadar seviyor ve bittiğini görmek istemiyordu,” diyor. “Sürekli ‘Başka bir hikâye var mı?’ diye soruyordu.“
Kennedy, Ford ve Spielberg cevabı bulmak için Sınırları Aşmak, Logan ve Asfaltın Kralları gibi eleştirmenlerce beğenilen ve ticari açıdan başarılı filmlerin arkasındaki usta hikâye anlatıcısı James Mangold’a başvurdular. İki kez Akademi Ödülü adayı olan Mangold, Johnny Cash’ten Carroll Shelby’ye kadar tarihi figürlerle ilgili duygu yüklü hikâyeler anlatma konusunda çok deneyimliydi ve aykırı figürlerle ilgili çarpıcı hikâyelerde de aynı derecede becerikliydi. Çoğu zaman büyüleyici, çatışmalı kahramanları merkeze alan filmleri daima ustalıkla hazırlanmış, benzersiz bir şekilde düşündürücü ve fazlasıyla eğlendiriciydi.
Kennedy, “Bence bu işe dahil olan herkes Jim’in olağanüstü bir sinemacı olduğunu uzun zamandır biliyordu. O aynı zamanda filmleri gerçekten inceleyen nadir sinemacılardan biri. Filmler hakkında konuşmak söz konusu olduğunda adeta bir bilim insanıdır. Jim’in adı geçtiği anda Harrison zaten işe yüzde yüz dahil olmuştu. Bu benim için çok şey ifade ediyordu. Steven ve Frank için de öyle.” diyordu.
Mangold’u zaten şahsen tanıyan Ford, son Indiana Jones macerasında dizginleri Spielberg’den devralmak için neden doğru kişi olduğunun altında yazar-yönetmenin çalışmalarının yattığını söylüyor. “Jim Mangold’un film yapma becerisinde hayranlık duyduğum pek çok yön var” diyor Ford. “Ama bir hikâye anlatıcısı olarak, kendi deneyimlerinden ve bakış açısından doğan özel bir algısı var ve hırsı, bizim bu film serisi boyunca ortaya koyduğumuz, alaycı bir mizah ve seyirciyi içine çeken duygusal bir gerçeklikle büyük ölçekli bir eğlence yaratma hırsıyla örtüşüyor.“
Spielberg şöyle diyor: “Kurgu, tempo, karakter gelişimi, sahneleri dengeleme gibi konularda benimle aynı hassasiyetleri paylaşan bir yönetmendi. Eğer ben bir Indiana Jones filmi daha yapmazsam, James Mangold yapmalı diye düşündüm.“
Marshall da aynı şeyleri tekrarlıyor: “Jim, Indiana Jones karakteri, seri ve serinin nasıl işlediği konusunda çok bilgiliydi. Daha önce yaptığı işlere ve çektiği filmlere dayanarak, bunu yapmak için doğru kişi olduğuna gerçekten emindik.“
Mangold’a göre, 12 Haziran 1981’de New York’un kuzeyindeki Orange County Alışveriş Merkezi’nde açılış gününde 17 yaşında bir çocuk olarak Kutsal Hazine Avcıları’nı izleme deneyimi, asla unutamayacağı bir deneyim. Sinema sanatının ilk yıllarından tarzlar ve teknikler ödünç alan klasik maceranın heyecan verici ruhu onu etkilemişti. Kovalamacaların, büyük çekişmelerin, yumruklaşmaların, romantizmin ve nüktenin eşit bir karışımıydı ve benzersiz bir modern hassasiyete sahipti.
Ancak Mangold’un Spielberg’in yarattıklarına duyduğu derin sevgi ve saygı, başlangıçta imza atmakta tereddüt etmesinin asıl nedeniydi. Kamera arkasına geçmeyi ancak Indiana Jones serisine yakışır, ilgi çekici bir macera yaratmak için zamanı olacağını düşündüğünde kabul etti. Kutsal Hazine Avcıları, 1984 yapımı Indiana Jones: Lanetli Tapınak, 1989 yapımı Indiana Jones 3: Son Macera, 2008 yapımı Indiana Jones 4: Kristal Kafatası Krallığı, Spielberg tarafından yönetilmişti.
Filmografilerinde Kara Düzen, Get on Up ve Yarının Sınırında gibi yapımlar da bulunan, Asfaltın Kralları’nın senaristleri Jez ve John-Henry Butterworth ile yeniden bir araya gelerek senaryo üzerinde çalışmaya başladı. Hikâyeyi kavramsallaştırırken, Indy’yi nesiller boyu sinemaseverler için bir parlama noktası haline getiren tüm nitelikleri korumanın hayati önem taşıdığının farkındaydılar.
“Indiana Jones bizi her zaman şaşırtan bir karakter” diyor Mangold. “Bencil olabiliyor, empati kurabiliyor, cesur olabiliyor, korkak olabiliyor ve Harrison tüm bu çelişkili unsurları bir arada bulunduruyor. Indiana Jones, Olimpos Dağı’ndaki bir Yunan kahramanı değil, çok insani bir karakter. Bence tüm eksantriklikleri, endişeleri, nevrozları ve zaafları çekiciliğinin bir parçası. Ama bir süper gücü var, o da inanılmaz derecede şanslı olması.“
Karakteri onurlandırmak isterken, izleyicilere heyecan verici ve yeni bir şey sunmanın da önemli olduğunu düşünüyorlardı. Ayrıca, Ford’un çekimler sırasında 79 yaşında olacağı göz önüne alındığında, karakterin yaşını da dikkate almak istediler. Bu yüzden filmi 1960’ların sonuna, 1930’ların ve 40’ların klasik film serilerinden esinlenen maceracı bir en harika nesil kahramanının kendini biraz antika gibi hissedeceği bir döneme denk getirdiler.
Jez Butterworth, “En bariz zorluk, yeniden bir oyuncu kadrosu oluşturmadan bir türü geri getiriyor olmanız,” diyor. “Otuzlu yaşlarında bu rolü oynayan aynı aktör yetmişli yaşlarının sonunda da bu rolü oynuyor. Belki de dezavantaj olarak algılanan şeyin avantaj olduğunu düşünüyorum. İnsanların hikâyelerinin sonlarına doğru olanların, başlarında olanlar kadar büyüleyici olabileceği fikriyle hareket etmek zorundaydınız. Bu otantik hissettirmeye başladı ve yapılabilir bir gerçeklik kazandı. Eğer bu fırsatı kucaklarsanız, her türlü hikâye anlatımının kapısı açılır.“
Bu yaklaşım Ford’da güçlü bir yankı uyandırdı ve karaktere ilişkin içsel anlayışıyla örtüştüğünü hissetti. “Indy’nin hikâyesini anlattığımız süre boyunca 40 yıl yaşlanmış olduğu gerçeğinden kaçmadık, onu kucakladık” diyor Ford. “Onun karşılaştığı zorluklarla yüzleştik ve hikâyeye gerçek bir insanlık ve içtenlik kazandırdık. Hikâyenin geçtiği bağlamı kavramak için gerçekleştirilen olağanüstü bir hayal gücü işi bu. Çok iddialı. Çok heyecan verici. Çok cesurca.“
Film başladığında, Indiana Jones için yolun sonu gelmiştir. Öğretmenlikten emekli olmaya hazırlanırken, kendini gecelerini New York’taki mütevazı bir dairede tek başına geçirirken bulur. “1969’da tanıştığımız Indiana Jones, diğer filmler boyunca birlikte yaşadığımız deneyimlerin bir sonucu” diye açıklıyor Ford. “Çökmüş bir arkeolog / profesör olduğunuzda, kariyerinizde hüsrana uğradığınızda, emeklilikten önceki son iş gününüzde ve belki de gün ortasında ara sıra bir içki içtiğinizde yaşadığınız şey budur. Keyifsizdir, alaycıdır, incinmiştir ama başına gelmek üzere olan koşullar onu bir ölçüde kurtuluşun ama aynı zamanda yenilenmenin de olduğu büyük bir maceraya sürükler.“
Mangold şöyle açıklıyor: “Harrison’ın karakterini Indy olmaktan olabildiğince uzaklaştırmak istedim ki koşullar onu şapkasını tekrar takmaya zorladığında seyirci coşkuyu hissetsin. 1969 artık kimsenin Indiana Jones gibi kahramanlara inanmadığı bir dönem. Yarattığımız macera pek çok açıdan eski tarz bir kahraman ile kararsız ve giderek daha alaycı hale gelen modern dünya arasında bir hesaplaşma.”
Hikâyeyi şekillendiren ve aranan eser olan Arşimet Kadranı, gerçek dünyadaki bir eserden, Antikythera düzeneğinden esinlenilmiştir. Antik Yunan’da astronomik olaylarla ilgili bilgileri hesaplamak ve görüntülemek için kullanıldığı düşünülen mekanik bir cihaz olan bu düzenek, bilinen en eski analog bilgisayar örneği olarak tanımlanıyor.
Mangold, “Filmin zamanla, kaçırılan ve kaybedilen fırsatlarla, yapılan seçimlerle, geri dönülemez hatalarla ilgili olduğunu anladığım anda, ‘Zamanın kendisini düzeltmemi sağlayacak tek şey ne olabilir’ sorusu aklıma geldi. Arşimet’in icadı olduğu söylenen Antikythera hakkında bulduğum araştırma, onun bir tür zaman pusulası olabileceğini düşündürdü” diye açıklıyor.
Senaristler Antikythera düzeneğine biraz daha sihir katarak, onu hikâye için mükemmel bir MacGuffin haline getirme cesaretini gösterdiler. “Arşimet’in Kadranı, büyük, cesur bir konsept,” diyor Ford. “Bence dahiyane bir seçim oldu. Diğer filmlerde kullandığımız Sankara Taşları, Kutsal Kâse, Ahit Sandığı gibi diğer nesnelerin hep dini bir yönü vardı. Ama bu bilimin doğasıyla dalga geçiyordu.“
Kadranı geri almaya kararlı olan Indy, New York’u arkasında bırakarak Kadran’ı yeniden ele geçirir, ancak Helena’nın peşindeki tek taraf o değildir. Indy’nin eski düşmanı Jürgen Voller de Kadran’ı ele geçirme umuduyla onun peşindedir. John-Henry Butterworth, “Indy filmlerindeki en iyi kötü adamlar Nazilerdir,” diyor. “Bir Indy filminde ne görmek istediğinize dair bir dilek listesi yapsanız, Indy’nin Nazilerle kapıştığını ve sonunda galip geldiğini görürsünüz. Bunu ana hikâyenin geçmesini istediğimiz zaman dilimine nasıl sığdıracağımızı bulmak bir tür bulmaca çözmek gibiydi.“
Bu amaçla, film yapımcıları 1944’te geçen ve daha genç bir Indy’nin Nazi düşmanlarıyla savaştığı aksiyon dolu bir prolog yarattılar. Mangold, senaristlerin bu konudaki düşünceleri hakkında şunları söylüyor: “Bu durumda, Indiana’nın en iyi zamanlarında Nazilerle savaştığı bir sekans ve gerçekten ayrıntılı bir sekans yapmak mucize olurdu. Bu, seyircinin bir süredir görmediği bir şeyi hatırlamasını sağlayacaktı. Genç bir Harrison’la bir film yapma şansı istediğimi hissettim. İçimdeki hırs bunu denemek istedi ve filmi başlatan detaylı bir macerayı içeren bir sekans yazdık.“
Indiana Jones ve Kader Kadranı tamamlanırken Mangold, 2022’nin son derece kişisel aile draması Fabelmanlar da dahil olmak üzere kendi yönetmenlik çalışmaları üzerinde çalışan uygulayıcı yapımcı Spielberg’e sık sık danıştı. Yapımcılar Kennedy, Marshall ve Simon Emanuel (Rogue One: Bir Star Wars Hikâyesi, Solo: Bir Star Wars Hikâyesi) ve diğer uygulayıcı yapımcı George Lucas’la birlikte, Spielberg macera için yaratıcı fikirlerini Mangold’la paylaştı ve Mangold da yapımın tüm aşamalarında onun katkılarını memnuniyetle kabul etti.
Mangold, Spielberg için “Hikâye ve sahneleme konusundaki içgüdüleri ve bakış açısı inanılmaz” diyor ve ekliyor: “Steven’ın söylediği ve bende her gün yankı uyandıran en büyük şey tempo ile ilgiliydi. Bir Indiana Jones filmi yapmak uzun metrajlı bir fragman yapmak gibidir. Filmde durağan geçen anlar çok azdır çünkü filmin tamamı neredeyse iki saat boyunca devam eden bir tanıtım fragmanı gibidir. Ve bu basit aforizma, bu basit fikir bende kalıcı oldu.”
Indiana Jones ve Kader Kadranı, Londra’nın hemen dışındaki Pinewood Stüdyoları’ndaki sahnelere ek olarak Fas, Sicilya, İskoçya ve İngiltere’de çekildi.
[box type=”info” align=”” class=”” width=””]
Indiana Jones and the Dial of Destiny
(Indiana Jones ve Kader Kadranı)
Tür: Aksiyon, Macera
Yönetmen: James Mangold
Senaryo: Jez Butterworth, John-Henry Butterworth, David Koepp ve James Mangold
Oyuncular: Harrison Ford, Phoebe Waller-Bridge, Antonio Banderas, John Rhys-Davies, Toby Jones, Boyd Holbrook, Ethann Isidore, Karen Allen, Thomas Kretschmann ve Mads Mikkelsen
Yapımcılar: Kathleen Kennedy, Frank Marshall, Simon Emanuel
İdari Yapımcılar: Steven Spielberg, George Lucas
Vizyon Tarihi: 30 Haziran 2023
[/box]
